Na pola puta između Subotice i Novog Sada, na mestu gde se susreću pruga, stari međunarodni put i rekla Krivaja nalazi se Mali Iđoš. Po svom prostranstvu Mali Iđoš je najmanje opština u Vojvodini, ali baš ova najmanja opština ima istoriju punu zanimljivih detalja. Neke od njih ćemo pokušati da vam predočimo.
Istorija
Ime Mali Iđoš prvi put se pominje 1462.godine kada određenu zemlju kralj Maćaš Hunjadi poklanja svojoj majci Eržebet Silađi. U to vreme, pored Malog Iđoša postojao je i Veliki Iđoš, o njegovom postojanju svedoče ostati kamene crkve. U turskim spisima se takođe spominju oba Iđoša i oba su plaćala porez do kraja 17.veka kada oba sela nestaju.
U popisu iz 1721.godine oba sela, Veliki i Mali Iđoš se opet spominju ali oba ovog puta kao pustare. Do preokreta dolazi 1769.godine kada iz Bekeš Sentandraša na ove prostore dolazi 81. katolička porodica koje naseljavaju Mali Iđoš. Ove porodice su došle u martu i dan danas se obeležava taj istorijski događaj pa se 21.marta svake godine slavi Dan sela. Veliki Iđoš nikada nije obnovljen, niti ponovo naseljen. Na mestu gde se nalazio danas su oranice.
Broj stanovnika nakon dolaska katoličkih porodica u Malom Iđošu se konstanto povećavao. Potreban im je bio prostor za molitvu, pa se 1788.godine gradi katolička crkva koja i dan danas postoji. Pored katoličke crkve, u Malom Iđošu postoje još dve istorijski zanimljive i značajne građevine a to su kaštel Pece i kapela Pece.
Kaštel podiže poljoprivrednik Ferenc Pece 1923.godine za svoju porodicu. U to vreme u Vojvodini razni objekti proglašavani su dvorcima i letnjikovcima, iako to zaprvo nisu, baš kao i ovaj kaštel, ali ga meštani zbog stubova i malog tornja i danas tako nazivaju. Za ovaj kaštel vezuje se tragedija, ćerka kojoj je kaštel bio namenjen umire veoma mlada od teške bolesti. Tada njen otac gradi kapelu Pece u kojoj je sahranjuju. Kapela je locirana tako jer je Ferenc Pece tražio da iz svoje radne sobe može gledati grob svoje ćerke. Danas u Malom Iđošu postoje samo ostaci kaštela, dok je kapela Pece u dobrom stanju i dan danas se koristi.
Stanovništvo
Kroz istoriju, pa čak i za vreme oba svetska rata broj stanovnika Malog Iđoša je bio u konstantom porastu, sve do par poslednjih decenija. Šta je razlog tome? Mnogi raseljavanje stanovništva i pad u demografskom smislu vezuju za lošu privatizaciju. Za vreme stare Jugoslavije u Malom Iđošu radile su tri velike firme koje su imale toliko kapaciteta da su posao obezbeđivale za svakog stanovnika koji je hteo da radi. To su bile ciglana koja se bavila proizvodnjom blokova, metalna industrija sa ozbiljnim mašinama i opremom i zadruga koja se bavila poljoprivredom, ali je pored toga postojala i farma kokošaka i veliki mlin. Tokom privatizacije ove firme nisu nastavile da rade na način na koji su radile. U selu danas radi više malih, privatnih firmi, ali nijedna sa dovoljnim kapacitetima kako bi zaposlila više ljudi. Odlivu stanovništva uticala je i odluka Mađarske da se omogući dobijanje državljanstva i Mađarima koji žive izvan Mađarske. Kako je Mađarska jedna od članica Evropske Unije sa čijim je papirima lakše doći do posla u bilo kojoj od evropskih zemalja, veliki broj mladih se odlučio upravo na ovaj korak.
Međutim, ono što daje nadu za porast broja stanovništva i pisanje neke nove istorije jeste broj mladih koji raste iz godine u godinu i ima želju da poboljša uslove za život u mestu kakvo je Mali Iđoš.
Foto: Sandor Bordas, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=48530076
