Da su čovek i reka oduvek bili i zauvek ostali u neraskidivoj sprezi, svedoče ostaci srednjovekovnog arheološkog nalazišta uz obalu Krivaje kod Feketića, za koje se smatra da datira iz perioda XI-XVI veka. Osim delova naselja, na ovom lokalitetu otkriveni su i ostaci crkve i grobnih mesta iz srednjeg veka, ali i grobni ostaci iz perioda antike koji pripadaju Sarmatima, koji su ovo područje nastanjivali između II i V veka, što svedoči o ljudskoj privrženosti reci na razne načine i kroz daleku prošlost.
Na istom lokalitetu, u toku je i izgradnja prečistača otpadnih voda kako bi se sanirale posledice višedecijskog zagađivanja toka reke Krivaje, i kako bi se čovečanstvo iskupilo za budućnost, u kojoj bismo voleli da istom tom rekom (opet) protiče (čista) voda.
Kako su počela prva istraživanja
Prvi tragovi o postojanju crkve na ovom prostoru nalaze se na austrijskoj mapi iz 1711. godine, kojom se raspolaže i danas. Ona je ujedno predstavljala i osnov za početak amaterskih istraživanja 1970. godine, koje je vodio arheolog Laslo Sekereš. U to vreme, u okviru lokalnog kulturno-umetničkog društva, postojala je jedna sekcija koja je bila zainteresovana za istraživanja lokalne istorije, i upravo je ta sekcija pokrenula prva iskopavanja, čiji su preci na područje nekadašnjeg “Crnog brda”, odnosno Feketića došli 1785. godine, kao kolonisti iz oblasti Kunheđeš, i bili i sami zainteresovani za lokalnu istoriju.
Prema podacima iz dokumentacije kojom raspolaže Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture Subotica, Sekereš je nakon uočavanja tragova nekadašnje crkve tada ovaj lokalitet nazvao “Templomrom” što u prevodu sa mađarskog jezika znači “ruševina crkve”, te se to isto ime zadržano i danas. Nakon pokrenute inicijative 70-tih godina, ovom temom se pola veka više niko nije bavio.
Prva faza istraživanja
Onda je 2019. godine pokrenut projekat izgradnje prečistača otpadnih voda u Feketiću, tik uz nalazište, što je nužno ponovo probudilo i arheološko delovanje na tom području, odnosno prva zaštitna arheološka istraživaja.
U prvoj fazi, 2019. godine, istražena je površina od 40 metara kvadratnih sa delom groblja od ukupno 46 grobova, kao i delovi temeljnih zona objekta. Potom je u narednoj fazi iskopavanja, iste godine, istražena površina od oko 288 kvadrata sa delom groblja sa ukupno 63 groba, od kojih tri pripadaju antičkom periodu, a ostali periodu razvijenog srednjeg veka. U antičkim grobovima, orijentisanim u pravcu sever-jug pronađene su raznobojne perle, a u jednom od njih i lobanja konja, dok je običaj u srednjem veku bio da se ljudi sahranjuju u jednostavne grobne rake ili drvene sanduke, orijentacije istok-zapad, sa ličnim predmetima i nakitom.
Tokom prošle godine, Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture Subotica angažovao je stručnjake Pokrajinskog zavoda da geomagnetnom metodom snime celu oblast severno od prečistača kako bi se utvrdio položaj same crkve, što je potvrdilo pređašnje pretpostavke arheologa.
Na snimku je uočena crkva koju okružuju rovovi, ali i nekoliko struktura pravougaonog i kvadratnog oblika, za koje se pretpostavlja da predstavljaju osnove srednjovekovnih kuća. Osim toga, vide se i dva kružna rova u jugoistočnom delu, koja okružuju prostor na kojem se javlja opeka sa uzoranim ljudskim kostima. Ono što je karakteristično za lokalitete ovog perioda jeste upravo veliki broj rovova, koji su služili za odvodnjavanje.
Podrška nadležnih institucija
Sredstva za trenutne arheoške radove obezbedila je Opština Mali Iđoš u visini od 200.000 dinara, dok je Pokrajinski sekretarijat za kulturu projekat podržao sa pola miliona dinara. Osim toga, trenutno je u izradi elaborat za utvrđivanje lokaliteta Templomrom u nepokretno kulturno dobro.
Ove godine iskopavanja na lokalitetu imaju karakter zaštitnih istraživanja, kako radovi na prečistaču ne bi ugrozili Templomrom. Tokom nekoliko narednih godina, vršiće se sistematsko iskopavanje sa fokusom na ostatke nekropole, kao i sakralnog objekta, uz već dogovorenu saradnju sa Filozofskim fakultetom Univerziteta u Beogradu.
Nakon obrade nalaza sledi publikovanje, a zatim i prezentacija za javnost u vidu fizičke ili virtuelne izložbe za građane. Inače, lokalna zajednica vidi turističko-kulturološki aspekt ove potencijalne atrakcije.
.jpg)
Foto: MS/Magločistač, Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture Subotica
